Шартнома суд томонидан ҳақиқий эмас деб топилди
Қонунчиликда белгиланган асосларга кўра, тузилган шартнома суд томонидан ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин.
Амалиётда айрим ҳолатларда шартномага оид муносабатлар бўйича турли хил вазиятлар ва низоли ҳолатлар учрайди.
Шундай вазиятларда шартнома иштирокчиси ёки низоли мулк объектининг мулкдори ўз ҳуқуқ ва қонуний манфаатини ҳимоя қилиш учун белгиланган тартибда судга мурожаат этишга ҳақли.
Яқинда судда кўрилган қуйидаги ишни мисол сифатида келтириш мумкин.
Хусусан, банк билан фуқаро Насиба ўртасида 2015 йилда ипотека кредити бериш тўғрисидаги шартнома тузилган бўлиб, банк томонидан Насибага 15 йил муддатга янги қурилаётган уйни сотиб олиш учун 150.000.000 сўм имтиёзли кредит ажратилган.
Туман ҳокимининг қарорига асосан мазкур уйга нисбатан Насибанинг мулк ҳуқуқи белгиланиб, кадастр филиали томонидан давлат рўйхатидан ўтказилган.
Банк томонидан Насибага кредит ажратилган бўлиб, уй ҳам унинг номида бўлса-да, бироқ банкка кредит қарздорлигини унинг аммаси бўлган Ҳилола тўлаб келган, низоли уйдан ҳам Насиба эмас, балки Ҳилола фойдаланган, яъни Насиба билан Ҳилола ўртасида ўзаро оғзаки келишув шундай бўлган.
Маълум бир пайтдан кейин Ҳилола низоли уйни бошқа фуқарога, яъни Шуҳратга оғзаки равишда сотади, кредит тўловларини ҳам шу уйни сотиб олган Шуҳрат зиммасига юклайди, мазкур келишув асосида Шуҳрат бу уйда оиласи билан яшаб, кредит тўловларини тўлаб келади.
Бироқ, уйни оғзаки равишда сотиб олган Шуҳрат ўз вақтида банк кредит тўловларини тўлай олмаганлиги оқибатида банк томонидан бир неча ой давомида Насибанинг пластик картасидан қарздорлик суммаси ушлаб қолинади. Бу ҳолатдан норози бўлган Насиба вазиятни дастлаб аммаси Ҳилолага айтади, аммаси эса ушбу ҳолатни уйни сотиб олган Шуҳратга айтишини таъкидлаб келади.
Ўзининг пластик картасидан пуллари ушланиб қолинишидан норози бўлиб, шундан маълум пулини ололган, маълум пулини эса ололмай юрган Насиба ўз дардини банкда ишловчи дугонаси Юлдузга айтади.
Юлдуз эса вазиятдан фойдаланиб, Насибага ушбу уйни нотариал тартибда унга сотишини таклиф қилиб, тегишли ҳужжатларни расмийлаштиришда ёрдам беришини айтади, бу таклиф бўйича улар ўртасида бир неча кун телефон орқали суҳбатлар ўтказилади, Юлдуз ҳатто сотиб олаётган низоли уйни кўриш учун ҳам бормайди, чунки бу уйда бошқа одамлар яшаётганлигини биларди.
Келишувга асосан Насиба низоли уйни нотариал тартибда расмийлаштирилган олди-сотди шартномаси асосида дугонаси Юлдузга сотади.
Орадан бир ой ҳам ўтмасдан Юлдуз низоли уйда яшовчи шахсларни кўчириш ҳақида судга даъво ариза билан мурожаат қилади, иш судда кўриш жараёнида бўлиб ўтган барча ҳолатлар ойдинлашади.
Шундан кейин Ҳилола ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга бу ҳақда мурожаат қилиб, Насиба ва Юлдузга нисбатан тегишли чора қўллашни сўрайди.
Ушбу ҳолат бўйича жиноят иши қўзғатилади, бироқ Насиба ва Юлдузнинг хатти-ҳаракатларида ЖКнинг 168-моддаси 4-қисми “а” бандларида кўрсатилган жиноят аломатлари мавжуд бўлса-да, уларнинг вояга етмаган фарзандлари борлиги, муқаддам судланмаганлиги инобатга олиниб, ЖПКнинг 84-моддаси 5-қисми 1-бандига асосан жиноят иши ҳаракатдан тугатилди.
Ҳолатдан пушаймон бўлган Насиба жавобгар Юлдузга нисбатан олди-сотди шартномасини ҳақиқий эмас деб топиш ҳақида судга даъво ариза билан мурожаат қилди.
Суд томонидан фуқаролик иши ҳар тарафлама кўриб чиқилиб, тақдим этилган далилларга ҳамда амалдаги қонунчиликка асосланиб, тарафлар ўртасида тузилган низоли уй бўйича олди-сотди шартномаси белгиланган тартибда нотариал идора томонидан расмийлаштирилган бўлса-да, ҳолат бўйича жиноят иши қўзғатилганлигини, мазкур низоли уй банк томонидан ажратилган ипотека шартномасига асосан олинганлигини, кредит шартномаси муддати тугамаганлигини ва ҳозирги кунга қадар кредит қарздорлиги тўлиқ қопланмаганлигини, банк розилигисиз ушбу низоли уй сотилиши ҳам мумкин эмаслигини инобатга олиб, тарафлар ўртасида тузилган олди-сотди шартномасини ҳақиқий эмас деб топиш ҳақида ҳал қилув қарори чиқарилди.
Шунинг учун ҳар бир шахс шартнома тузишда қонун билан белгиланган ҳуқуқларидан виждонан фойдаланиши, шахс шартнома тузилишидан бевосита ўзи манфаатдор бўлса-да, бироқ шартномани бошқа шахс номига расмийлаштиришдан сақланиши мақсадга мувофиқ бўлади, акс ҳолда шахс қонун олдида жавоб бериши ёки ҳаётда салбий ҳолатлар юзага келиши мумкин.
Сарагул Намазбаева
Сирдарё вилоят суди фуқаролик
ишлари бўйича судьяси
Эндиликда судьяларнинг ҳар чоракда оммавий ахборот воситалари орқали ахборот бериш амалиёти янада кучайтириладими?
Оммавий ахборот воситалари вакиллари ҳамда блогерлар билан суҳбат учун кетган вақтингга ачинмайсан, киши. Айниқса, ахборот эгаси очиқлик, тарқатувчиси эса холислик йўлини тутса. Бугун Сирдарё вилояти суди ҳамда вилоят маъмурий судининг оммавий ахборот воситалари вакиллари, блогерлар учун ташкиллаган брифингда ҳам дақиқалар қандай ўтгани билинмади. Боиси, ўзаро мулоқотда маърузалар бўлмади, судлар фаолиятидаги ўтган йил сарҳисоб қилинди, бошланган йилдаги янги амалиётлар ҳақида тушунтиришлар берилди.
“Ибратли судья” мукофотининг янги соҳиблари аниқланди
Судьялар олий кенгашининг йиғилишида фаолиятида алоҳида ўрнак ва намуна кўрсатиб келаётган судьяларни “Ибратли судья” мукофоти билан тақдирлаш масаласи ҳам муҳокама қилиниб, тегишли қарор қабул қилинди. Судьялар олий кенгаши қарорига мувофиқ, 2023 йил якунига кўра, Сирдарё вилояти Сирдарё туманлараро иқтисодий судининг раиси Курбанов Улуғбек Рисбаевич ҳам “Ибратли судья” мукофотига муносиб, деб топилди.
Агар ходимнинг меҳнат дафтарчасини ўз вақтида бермасангиз…
Ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилишни янада кучайтириш ва уларнинг меҳнат стажини ҳисоблаш механизмини такомиллаштириш, ижтимоий-меҳнат соҳасига замонавий ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 19 октябрдаги “Ягона миллий меҳнат тизими” идоралараро дастурий-аппарат комплексини жорий қилиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-4502-сон қарори қабул қилинган.
Қарор билан қуйидагилар белгиланган:
– Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ҳамда Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг (ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Камбағалликни қисқартириш ва бандлик вазирлиги ҳамда Ўзбекистон Республикаси Рақамли технологиялар вазирлиги) 2020 йил 1 январдан «Ягона миллий меҳнат тизими» идоралараро дастурий-аппарат комплексини («ЯММТ» ИДАК) жорий қилиш;
– 2020 йил 1 январдан бошлаб янги меҳнат шартномаларини тузиш, амалдаги меҳнат шартномаларига ўзгартириш киритиш, шунингдек, уларни тугатиш ҳолатларини «ЯММТ» ИДАКда мажбурий рўйхатдан ўтказиш тартиби жорий этилиши, бунда 2020 йил 1 январга қадар тузилган амалдаги меҳнат шартномалари 2020 йил 1 сентябрдан кечиктирмасдан «ЯММТ» ИДАКда рўйхатдан ўтказилиши шарт. Меҳнат шартномаларини «ЯММТ» ИДАКда рўйхатдан ўтказиш белгиланган тартибда иш берувчи томонидан амалга оширилади;
– 2020 йил 1 январдан бошлаб, рўйхатдан ўтказиладиган меҳнат шартномаларидаги маълумотлар асосида «ЯММТ» ИДАКда автоматик тарзда шакллантириладиган ходимнинг меҳнат фаолияти тўғрисидаги маълумотларни ўз ичига олувчи электрон меҳнат дафтари жорий этилади;
– Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги «ЯММТ» ИДАКнинг балансда сақловчиси ҳисобланади;
– «ЯММТ» ИДАКдан фойдаланиш барча юридик ва жисмоний шахслар учун бепул ҳисобланади. «ЯММТ» ИДАКни ишлаб чиқиш, кузатиб бориш, таъминлаш ва такомиллаштириш Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ҳузуридаги Бандликка кўмаклашиш давлат жамғармаси ҳисобидан амалга оширилади.
Меҳнат қонунчилигида ходимнинг бузилган ҳуқуқларини тиклаш усулларидан бири бу унинг фойдасига иш берувчидан мажбурий прогул вақти учун ҳақ ундиришдир.
Даъвогар А.А юқоридаги қайд этилган норматив ҳуқуқий ҳужжатга ҳамда Меҳнат кодексига асосан бузилган меҳнат ҳуқуқини тиклаш мақсадида судга даъво ариза билан мурожаат қилиб, унда меҳнат дафтарчаси ўз вақтида бермаганлиги учун жавобгар ХХдан 100.000.000 сўм моддий зарар (мажбурий прогул) ундиришни сўраган.
Биринчи инстанция судининг 2023 йил 10 январдаги ҳал қилув қарори билан даъво ариза қисман қаноатлантирилган.
Унга кўра, жавобгар ХХдан даъвогар А.Анинг фойдасига мажбурий прогул вақти учун 45.021.551 сўм ундирилиши белгиланган.
Аниқланишича, даъвогар А.А жавобгар ХХда бўлим бошлиғи лавозимида ишлаган.
Жавобгар ХХ бошлиғининг 2009 йил 20 декабрдаги буйруғига кўра, даъвогар А.А Ички тартиб қоидаларини қўпол равишда бузганлиги сабабли у билан тузилган меҳнат шартномаси бекор қилинган.
Жавобгар ХХ томонидан даъвогар А.Ага меҳнат дафтарчаси 2022 йил 11 июлда почта орқали юборилган.
Даъвогар А.А Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2019 йил 31 октябрдаги ПҚ-4502-сонли қарорига асосан ягона миллий меҳнат тизимида фаол меҳнат шартномасига эга бўлмаган ҳамда жавобгар томонидан электрон меҳнат дафтарчасига унинг ишлаган даврлари бўйича ёзувлар киритилмаган.
Апелляция инстанцияси жавобгар томонидан даъвогарга меҳнат дафтарчаси 2022 йил 11 июлда юборилганлигини инобатга олиб, биринчи инстанция суди ҳал қилув қарорининг мажбурий прогул вақти учун иш ҳақи ундириш ҳақидаги қисмини ўзгартириб, жавобгардан даъвогар фойдасига меҳнат дафтарчасини ўз вақтида бермаганлик оқибатида келиб чиққан мажбурий прогул вақти учун 2010 йил 1 январдан 2022 йил 11 июлга қадар бўлган давр учун 56.126.062 сўм ундиришни лозим топган.
Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш жоизки, ходимнинг меҳнат шартномасига асосан ишлаган даврида ҳамда меҳнат шартномаси бекор қилинганидан кейинги даврларда ҳуқуқлари меҳнат тўғрисидаги қонунчилик ва меҳнат ҳақидаги бошқа ҳуқуқий ҳужжатлар билан кафолатланган.
Анвар Жўрабоев
Сирдарё вилоят судининг
фуқаролик ишлари бўйича судьяси
Судлар фаолияти рақамлаштирилганидан хабардормисиз?
Яқингача судлар томонидан давлат органлари ва ташкилотлар ўртасидаги маълумотлар фақат қоғоз шаклида амалга оширилган бўлиб, ушбу маълумотларни олиш учун ортиқча вақтни талаб қилганлиги натижасида белгиланган суд мажлисларининг чўзилишига, фуқароларнинг судда кутиб қолишларига, кези келганда эса сарсон бўлганлиги оқибатида уларнинг норозилигига сабаб бўлиб келмоқда эди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори 2020 йил 3 сентябрда қабул қилинган бўлиб, ушбу қарор судлар фаолиятида замонавий технологияларни кенг жорий этилиши орқали одил судловга эришишга ҳамда судлар фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлашга қаратилган.
Хусусан, судларда барча ишлар судьялар ўртасида автоматик равишда тақсимлаш, суд мажлисларини иш бўйича тарафларнинг илтимосномаси ва раислик қилувчининг розилиги билан аудиоёзувдан фойдаланган ҳолда қайд этиб бориш ҳамда суд мажлислари баённомаларини ушбу тизимдан фойдаланган ҳолда шакллантириш, суд мажлисларининг вақти ва жойи ҳақида “SMS” хабар орқали бепул асосда хабардор қилиш, суд қарорларини иш бўйича тарафларга онлайн тарзда, уларнинг илтимосномаси бўйича эса қоғоз шаклида тақдим этиш ишлари амалга оширилмоқда.
Судларнинг ахборот тизими Давлат персоналлаштириш маркази, Давлат солиқ қўмитаси, ИИБ, ЙХХБ, кадастр, ФҲДЁ, Нотариус, коммунал хизматлари, Марказий банк, Узархив, пенсия, ягона миллий меҳнат тизими, суд экспертиза тизими, Соғлиқни сақлаш вазирлигининг рухий-асаб касалликлари ва наркология диспансерлари билан интеграция қилинган бўлиб, судлар томонидан одил судловни амалга ошириш учун зарур бўлган маълумотлар, хусусан жисмоний ва юридик шахслар ҳақидаги мавжуд маълумотлар тегишли идоралар ва ташкилотлардан судларнинг электрон сўрови асосида бепул электрон шаклда тезкорлик билан олинмоқда.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Олий судининг интерактив хизматлари портали орқали судга электрон мурожаат юбориш, мурожаат намуналари, давлат божи калькулятори, суд қарорлар тўплами, электрон тўлов тизими, суд мажлислари жадвали, раҳбарият қабулига рўйхатдан ўтиш, иш ҳолатини онлайн кузатиб бориш, масофадан туриб суд мажлисида иштирок этиш, суд хабарномалари ва чақирувларини, шунингдек суд қарорни онлайн олиш, мурожаатларни телеграм бот орқали йўллаш каби хизматлар ҳам жорий қилинган бўлиб, фуқароларнинг судга бормасдан ойнлайн тарзида фойдаланишлари учун кенг имкониятлар яратилди.
Юқоридаги Қарорга асосан давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари, хўжалик бошқаруви органлари, адвокатлар томонидан судларга даъво, ариза ва шикоятларни фақат электрон шаклда тақдим этиш белгиланган бўлиб, эндиликда улар судга келмасдан масофадан туриб интернет тармоғи орқали судларга даъво, ариза ва шикоятларни фақат электрон тарзда юборишлари ҳамда видеоконференцалоқа режимида иштирок этиш имконини берувчи
TE Desktop дастури орқали онлайн суд процессларида иштирок этишлари мумкин.
Шунингдек, судларда инфакиоскалар ҳам ўрнатилган бўлиб, фуқаролар ушбу қурилмадан фойдаланган ҳолда billing.sud.uz сайти орқали давлат божи, почта харажатлари квитанцияси хос рақамини шакллантириб, банкка бормасдан пластик карта орқали тўловларни амалга ошириш каби қулайликлар ҳам яратилди.
Суд фаолиятида амалга оширилаётган бу каби ўзгаришлар, аввало, жисмоний ва юридик шахсларнинг бузилган ҳуқуқ ва эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини суд орқали самарали ҳимоя қилинишини таъминлаш орқали одил судловга эришиш учун қаратилган.
Сарагул Намазбаева
Сирдарё вилоят суди фуқаролик ишлари бўйича судьяси