Қидирув:

Судлар фаолияти рақамлаштирилганидан хабардормисиз?

Яқингача судлар томонидан давлат органлари ва ташкилотлар ўртасидаги маълумотлар фақат қоғоз шаклида амалга оширилган бўлиб, ушбу маълумотларни олиш учун ортиқча вақтни талаб қилганлиги натижасида белгиланган суд мажлисларининг чўзилишига, фуқароларнинг судда кутиб қолишларига, кези келганда эса сарсон бўлганлиги оқибатида уларнинг норозилигига сабаб бўлиб келмоқда эди.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори 2020 йил 3 сентябрда қабул қилинган бўлиб, ушбу қарор судлар фаолиятида замонавий технологияларни кенг жорий этилиши орқали одил судловга эришишга ҳамда судлар фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлашга қаратилган.

Хусусан, судларда барча ишлар судьялар ўртасида автоматик равишда тақсимлаш, суд мажлисларини иш бўйича тарафларнинг илтимосномаси ва раислик қилувчининг розилиги билан аудиоёзувдан фойдаланган ҳолда қайд этиб бориш ҳамда суд мажлислари баённомаларини ушбу тизимдан фойдаланган ҳолда шакллантириш, суд мажлисларининг вақти ва жойи ҳақида “SMS” хабар орқали бепул асосда хабардор қилиш, суд қарорларини иш бўйича тарафларга онлайн тарзда, уларнинг илтимосномаси бўйича эса қоғоз шаклида тақдим этиш ишлари амалга оширилмоқда.

Судларнинг ахборот тизими Давлат персоналлаштириш маркази, Давлат солиқ қўмитаси, ИИБ, ЙХХБ, кадастр, ФҲДЁ, Нотариус, коммунал хизматлари, Марказий банк, Узархив, пенсия, ягона миллий меҳнат тизими, суд экспертиза тизими, Соғлиқни сақлаш вазирлигининг рухий-асаб касалликлари ва наркология диспансерлари билан интеграция қилинган бўлиб, судлар томонидан одил судловни амалга ошириш учун зарур бўлган маълумотлар, хусусан жисмоний ва юридик шахслар ҳақидаги мавжуд маълумотлар тегишли идоралар ва ташкилотлардан судларнинг электрон сўрови асосида бепул электрон шаклда тезкорлик билан олинмоқда.

Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Олий судининг интерактив хизматлари портали орқали судга электрон мурожаат юбориш, мурожаат намуналари, давлат божи калькулятори, суд қарорлар тўплами, электрон тўлов тизими, суд мажлислари жадвали, раҳбарият қабулига рўйхатдан ўтиш, иш ҳолатини онлайн кузатиб бориш, масофадан туриб суд мажлисида иштирок этиш, суд хабарномалари ва чақирувларини, шунингдек суд қарорни онлайн олиш, мурожаатларни телеграм бот орқали йўллаш каби хизматлар ҳам жорий қилинган бўлиб, фуқароларнинг судга бормасдан ойнлайн тарзида фойдаланишлари учун кенг имкониятлар яратилди.

Юқоридаги Қарорга асосан давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари, хўжалик бошқаруви органлари, адвокатлар томонидан судларга даъво, ариза ва шикоятларни фақат электрон шаклда тақдим этиш белгиланган бўлиб, эндиликда улар судга келмасдан масофадан туриб интернет тармоғи орқали судларга даъво, ариза ва шикоятларни фақат электрон тарзда юборишлари ҳамда видеоконференцалоқа режимида иштирок этиш имконини берувчи
TE Desktop дастури орқали онлайн суд процессларида иштирок этишлари мумкин.

Шунингдек, судларда инфакиоскалар ҳам ўрнатилган бўлиб, фуқаролар ушбу қурилмадан фойдаланган ҳолда billing.sud.uz сайти орқали давлат божи, почта харажатлари квитанцияси хос рақамини шакллантириб, банкка бормасдан пластик карта орқали тўловларни амалга ошириш каби қулайликлар ҳам яратилди.

Суд фаолиятида амалга оширилаётган бу каби ўзгаришлар, аввало, жисмоний ва юридик шахсларнинг бузилган ҳуқуқ ва эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини суд орқали самарали ҳимоя қилинишини таъминлаш орқали одил судловга эришиш учун қаратилган.

 

Сарагул Намазбаева

Сирдарё вилоят суди фуқаролик ишлари бўйича судьяси                          

 

Янгиланаётган Коституцияга асосан шахс ўзини яна қандай йўллар билан ҳимоя қилиши мумкин бўлади?

Янгиланаётган Конституциямизда “Инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш – давлатнинг олий мақсадидир” деган норма белгиланмоқда. Ушбу мақсадга эришиш учун инсоннинг шаъни ва қадр-қиммати дахлсизлиги, давлат органлари томонидан ҳуқуқий таъсир чоралари мутаносиблик принципига асосланиши ва қонунларда назарда тутилган мақсадларга эришиш учун етарли бўлиши керакли белгиланмоқда. Шунингдек, айбсизлик презумцияси янада кучайтирилмоқда. Конституциямизнинг амалдаги 26-моддасида шахснинг иши судда кўриб чиқилиб, унинг айби аниқланмагунча у айбдор ҳисобланган бўлса, эндиликда суднинг қонуний кучга кирган ҳукми билан аниқланмагунча у айбсиз ҳисобланиши мустаҳкамланмоқда.

Хўш, янгиланаётган Коституцияга асосан шахс ўзини яна қандай йўллар билан ҳимоя қилиши мумкин бўлади?

Омма энг катта янгилик сифатида қабул қилгани бу Янгиланаётган Конституцияга асосан эндиликда шахс қариндошларининг судланганлиги асоси билан ҳуқуқлари чекланиши мумкин эмаслиги бўлди.  Яъни ушбу норма эндиликда инсон ўзининг яқинлари йўл қўйган хатолар учун жавоб бермаслигини таъминлайди.

Шунингдек, лойиханинг 27-моддасида ҳар ким эркинлик ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқига эга. Ҳеч ким қонунга асосланмаган ҳолда ҳибсга олиниши, ушлаб турилиши, қамоққа олиниши, қамоқда сақланиши ёки унинг озодлиги бошқача тарзда чекланиши мумкин эмас. Ҳибсга олишга, қамоққа олишга ва қамоқда сақлашга фақат суднинг қарорига кўра йўл қўйилади. Шахс суднинг қарорисиз қирқ саккиз соатдан ортиқ муддат ушлаб турилиши мумкин эмас. Шахсни ушлаш чоғида унга тушунарли тилда унинг ҳуқуқлари ва ушлаб турилиши асослари тушунтирилиши шарт эканлиги белгилаб берилган.

Ушбу қоидалар шахсий эркинлик дахлсизлигини ва инсонларни ноқонуний ҳибсга олишга йўл қўймасликни кафолатлайди.

Тўғри, ҳуқуқи бузилган шахс жамиятдан адолат излаши табиий. Бундай вазиятда эса Янгиланаётган Конституциянинг 29-моддасида ҳар кимга малакали юридик ёрдам олиш ҳуқуқи кафолатланиши кўрсатиб ўтилганини айтиш мумкин. Яъни Қонунда назарда тутилган ҳолларда юридик ёрдам давлат ҳисобидан кўрсатилади. Ҳар бир шахс жиноят процессининг ҳар қандай босқичида, шахс ушланганида эса унинг ҳаракатланиш эркинлиги ҳуқуқи амалда чекланган пайтдан эътиборан ўз танловига кўра адвокат ёрдамидан фойдаланиш ҳуқуқига эга. Гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчи айбловнинг моҳияти ва асослари тўғрисида хабардор қилиниш, унга қарши ёки унинг фойдасига гувоҳлик бераётган шахсларнинг сўроқ қилинишини талаб этиш, таржимон ёрдамидан фойдаланиш ҳуқуқига эга. Қонунни бузган ҳолда олинган далиллардан одил судловни амалга ошириш чоғида фойдаланишга йўл қўйилмайди. Жиноят учун ҳукм қилинган ҳар ким қонунда белгиланган тартибда ҳукмнинг юқори турувчи суд томонидан қайта кўриб чиқилиши ҳуқуқига, шунингдек афв этиш ёки жазони енгиллаштириш тўғрисида илтимос қилиш ҳуқуқига эга. Ҳуқуқбузарликлардан жабрланганларнинг ҳуқуқлари қонун билан муҳофаза қилинади. Давлат жабрланганларга ҳимояланишни ва одил судловдан фойдаланишни таъминлайди, уларга етказилган зарарнинг ўрни қопланиши учун шарт-шароитлар яратиши кафолатланмоқда мазкур норма билан.

Хўш, фуқаролар ёки юридик шахслар ўзини суд орқали ҳимоя қилишнинг бошқа барча воситаларидан фойдаланиб бўлган бўлса-чи?

Бу жараёнда лойиҳанинг 55-моддасига асосан ҳар ким Ўзбекистон Республикасининг қонунчилигига ва халқаро шартномаларига мувофиқ, агар давлатнинг ҳуқуқий ҳимояга доир барча ички воситаларидан фойдаланиб бўлинган бўлса, инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилувчи халқаро органларга мурожаат этишга ҳақли.

Яна бир муҳим янгилик бу  агар шахснинг ўз айбини тан олганлиги унга қарши ягона далил бўлса, у айбдор деб топилиши ёки жазога тортилиши мумкин эмас.

Шаҳноза Мухаммадқулова
фуқаролик ишлари бўйича Сирдарё туманлараро судининг судьяси

Тиббиёт ходимлари ҳимоя қилувчи ва уларга қўл кўтарувчи муштумзўрларга нисбатан қонуний жазо берувчи ҳуқуқий норма

Калтакланган шифокор ёки ҳамшира, борингки, тиббиёт ходимига тажовуз қилиш билан боғлиқ ҳолатлар тасвирланган видео лавҳалар, афсуски, сўнгги вақтда ижтимоий тармоқда энг кўп муҳокама қилинаётган мавзулардан бири бўлиб қолди.

Хўш, тиббиёт ходимига кўтарилган муштни қайтарувчи, муштумзўрга эса қонуний жазо берувчи ҳуқуқий норма бор эдими? Албатта йўқ. Шундай ҳолатда узр сўраш ёки жарима билан қутилиб кетган шахснинг иши бошқаларга ҳам ўрнак бўлаётгандек эди гўё. Лекин энди бундай бўлмайди. Чунки Президент Шавкат Мирзиёев тиббиёт ходимлари билан ўтказилаётган учрашув вақтида шифокорлар ҳимояси ҳақида алоҳида сўз юритар экан, шифокорга қўл кўтариш, уни сўкиб, ҳақорат қилиш бизнинг инсоф-диёнатли, оқ кўнгил, меҳр-оқибатли халқимизга муносибми? Бу бизга мутлақо ярашмайдиган ҳолатдир. Энди, тиббиёт ходимлари фаолиятига қонунга хилоф равишда аралашган, уларнинг ишига тўсқинлик қилган ҳамда тажовуз кўрсатган кимсаларга нисбатан қонунчиликда алоҳида маъмурий ва жиноий жавобгарлик белгиланади, дея таъкидлаган эди.

Шунингдек, давлат раҳбари томонидан таъкидланишича, қабул қилинадиган муҳим ҳужжатда:

– тиббиёт ходимлари ҳамда беморларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари илғор хорижий тажриба асосида, қайта кўриб чиқилади;

– тиббиёт ходимларининг ҳуқуқий ҳимояси кучайтирилади;

– фуқароларнинг ўз соғлиғига эътибори ва масъулиятини ошириш механизмлари жорий этилади. Шундай бўлди ҳам.

Яъни «Тиббиёт ходимининг қонуний тиббий фаолиятига тўсқинлик қилганлик учун жавобгарлик белгиланиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига қўшимчалар киритиш ҳақида» қонун қабул қилинди.

Тиббиёт ходимлари ҳимоясига оид мазкур қонунга биноан Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекси «Тиббиёт ходимининг қонуний тиббий фаолиятига тўсқинлик қилиш» дея номланган 197-7-модда билан тўлдирилди. Яъни, тиббиёт ходимининг қонуний тиббий фаолиятига тўсқинлик қилиш ёки шу мақсадда тиббиёт ходимига қонунга хилоф равишда ҳар қандай шаклда таъсир ўтказиш фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг беш бараваридан етти бараваригача, мансабдор шахсларга эса етти бараваридан ўн бараваригача миқдорда жарима солишга ёки ўн беш суткагача муддатга маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади.

Бундан кўринадики, эндиликда қонун билан мустаҳкамланган тиббиёт ходимларининг ҳақ-ҳуқуқлари ва фаолияти ҳақида оммани хабардор қилиш орқали, шифокор ёки ҳамширага кўтариладиган муштни қонуний йўл билан қайтариб қолиш мумкин бўлади.

Бу эса ҳар бир тиббиёт ходимининг ишчанлик обрўсига ижобий таъсир кўрсатади ҳамда уларнинг ҳеч бир қўрқувсиз ўз ҳуқуқ ва мажбуриятларини амалга оширишга имкон яратади.

 

Шароф Эшимов

Жиноят ишлари бўйича Янгиер шаҳар судининг раиси

 

 

Skip to content