Taraqqiyot strategiyasi: sud-huquq sohasidagi islohotlarning yangi bosqichi
Mamlakatni modernizatsiya qilishning ustuvor yo‘nalishlaridan biri sud tizimini izchil demokratlashtirish, sud hokimiyatining mustaqilligini ta’minlashdir.
O‘tgan besh yil davomida 2017–2021 yillarga mo‘ljallangan Harakatlar strategiyasi asosidagi islohotlar sud hokimiyatining chinakam mustaqilligini ta’minlash, sudlarning fuqarolar huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish borasidagi roli va ahamiyatini oshirishga zamin yaratdi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 fevraldagi PF-60-son “2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmonining qabul qilinishi yuqorida qayd etilgan islohotlarning mantiqiy davomi bo‘ldi.
Taraqqiyot strtegiyasida davlat organlari va mansabdor shaxslarning faoliyati ustidan samarali sud nazoratini o‘rnatish hamda fuqaro va tadbirkorlik sub’ektlarining odil sudlovga erishish darajasini oshirish asosiy maqsadlardan biri qilib belgilangan.
Xususan, ma’muriy sudlarda mansabdor shaxslarning qarorlari ustidan berilgan shikoyatlarni ko‘rib chiqish tizimini takomillashtirish orqali sud nazoratini qo‘llash sohasini kengaytirish nazarda tutilmoqda.
Sud protsessida tomonlarning haqiqiy tenglik va tortishuvlik tamoyillarini ro‘yobga chiqarish, bu borada protsessual qonunchilikda advokatning vakolatlarini, jumladan, dalilarni to‘plash va taqdim etish vakolatlarini kengaytirish nazarda tutilgan bo‘lib, mazkur vazifalar adolatli sud muhokamasi bo‘yicha xalqaro standartlarga to‘la muvofiq keladi.
Farmonga muvofiq, sudlar tizimida “yagona darcha” tamoyilini keng joriy etish maqsadida arizalarni sudga taalluqliligidan qat’iy nazar qabul qilish va vakolatli sudga yuborish hamda muayyan ish doirasida barcha huquqiy oqibatlarni hal qilishni ta’minlash tizimini joriy etish maqsadlari belgilandi.
Bunda fuqaro va tadbirkorlarni “eshikma-eshik sarson bo‘lishiga chek qo‘yish” maqsadida sudga berilgan da’vo arizasini taalluqli emasligi asosi bilan qaytarish ta’qiqlanadi, da’vo arizasini qabul qilgan sudning o‘zi uni ko‘rib chiqishga vakolatli sudga o‘tkazish nazarda tutiladi.
Shu bilan birga, sud tizimini bosqichma-bosqich raqamlashtirish, byurokratik g‘ov va to‘siqlarni bartaraf etish orqali fuqarolar va tadbirkorlik sub’ektlarining odil sudlovga erishish darajasini tubdan oshirish bo‘yicha ham aniq vazifalar belgilandi.
Jumladan, sud tizimini raqamlashtirish sudlarda ishlarni tez va sifatli ko‘rib chiqishga xizmat qilishi bilan ahamiyatli bo‘lib, xalqaro maydonda O‘zbekistonning nufuzini oshirishda ham muhim o‘rin tutadi. Endilikda sud muhokamasida onlayn ishtirok etish, sudga murojaat qilish va ko‘plab shunga o‘xshash xizmatlarni elektron tarzda amalga oshirish imkoni yaratilmoqda.
2022 yil 1 yanvardan boshlab davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, xo‘jalik boshqaruvi organlari, advokatlar tomonidan sudlarga da’vo, ariza va shikoyatlarni faqat elektron shaklda taqdim etish amaliyoti joriy etildi.
“Xabeas korpus” institutini yanada rivojlantirish orqali tergov ustidan sud nazoratini kuchaytirish belgilangan bo‘lib, sud nazorati – jinoyat protsessida shaxsning sud himoyasida bo‘lish konstitutsiyaviy huquqini ta’minlash hamda protsess ishtirokchilari va fuqarolarning huquqlarini himoya qilishga qaratilgan, ishni sudga qadar yuritish uchun vakolatli mansabdor shaxslarning iltimosnomalari va manfaatdor shaxslarning shikoyatlarini sud tomonidan ishni sudga qadar yuritish jarayonida ko‘rib chiqilishi va hal qilinishi orqali qonunan belgilangan protsessual shaklda amalga oshiriladigan faoliyatdir. Sud nazorati orqali ishni sudga qadar yuritish jarayonida qonuniylik ta’minlanadi.
Bundan tashari, nizolarni hal etishning muqobil usullaridan keng foydalanish uchun zarur tashkiliy-huquqiy shart-sharoitlarni yaratish, yarashuv institutini qo‘llash doirasini yanada kengaytirish taraqqiyot strategiyasida belgilangan muhim vazifalardan biri bo‘lib, nizoni sudgacha olib bormasdan o‘zaro maqbul kelishuvga erishgan holda hal qilish imkoniyati ta’minlanadi.
Xulosa o‘rnida shuni alohida qayd etish lozimki, mamlakatimizda sud-huquq sohasida amalga oshirilgan tizimli va salmoqli islohotlar o‘tgan davr mobaynida sud hokimiyatni mustaqil va alohida hokimiyat tarmog‘i sifatida tashkil etish, uni jazolash organidan inson huquq va erkinliklarini muhofaza qiluvchi hamda qonuniy manfaatlarini ishonchli himoya qiluvchi mustaqil institutga aylantirdi.
2022–2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistoning taraqqiyot strategiyasi “Inson qadri uchun”, “Davlat – inson uchun” degan ezgu g‘oyalarni hayotga joriy etishga yo‘naltirilgan bo‘lib, sudlar faoliyatini yanada takomillashtirib, inson huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish, adolat va qonun ustuvorligini ta’minlanishga xizmat qiladi.
Mirzohid Xaydarov
Sirdaryo viloyat ma’muriy sudining sudyasi
Sirdaryo tumanida 15 nafar nazorat ostidagi shaxslar muddatidan ilgari shartli ravishda jazodan ozod qilindi
Jinoyat ishlari boʼyicha Sirdaryo tumani sudining sudyasi S.Saribaev raisligida Sirdaryo tumani IIB probatsiya boʼlinmasi hisobida turgan jami 15 nafar nazorat ostidagi shaxslarni Oʼzbekiston Respublikasi JKning 73-moddasiga asosan, oʼtalmay qolgan jazosidan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish toʼgʼrisida sudga taqdimnomalar sud protsessida koʼrib chiqildi va barcha taqdimnomalar qanoatlantirildi.
Bundan tashqari sud jarayonida, jazoni oʼtashdan boʼyin tovlab kelgan G.D nisbatan kiritilgan taqdimnoma sud protsessida koʼrib chiqildi va jazosi boshqa jazoga almashtirish toʼgʼrisida ajrim chiqarildi.
Бугун сен судьясан
Ана шундай номланган лойиҳа сабаб ўқувчи ёшларда судга нисбатан холис фикр шаклланади. Сирдарё вилояти суди томонидан ўтказилаётган мазкур лойиҳа давомида мастер-класс ҳам ташкил қилинмоқда.
Mamlakatimizda oila va xotin-qizlarni tizimli qoʼllab-quvvatlashga doir ishlar yanada takomillashtiriladi
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev tomonidan soʼnggi 5 yil ichida mamlakatimizda oila va xotin-qizlarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilish, xotin-qizlarning iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy faolligini oshirish, sogʼligʼini saqlash, kasbga oʼqitish va bandligini taʼminlash, tadbirkorlikka keng jalb etish, gender tenglikni taʼminlash borasida bir qator farmon va qarorlar qabul qilindi.
Shu jumladan, Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 7 martdagi “Oila va xotin-qizlarni tizimli qoʼllab-quvvatlashga doir ishlarni yanada jadallashtirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi PF-87-sonli Farmoni qabul qilinishi ham istisno emas.
Mazkur Farmon bilan 2022 – 2026 yillarda xotin-qizlarning mamlakat iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy hayotining barcha jabhalarida faolligini oshirish boʼyicha Milliy dastur va 2022 -2026 yillarda xotin-qizlarning mamlakat iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy hayotining barcha jabhalarida faolligini oshirish boʼyicha Milliy dasturni 2022-2023 yillarda amalga oshirishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlar rejasi tasdiqlangan.
Shu bilan birga ushbu Farmon bilan xotin-qizlarning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy hayotining barcha jabhalarida faolligini oshirish boʼyicha chora-tadbirlar amalga oshirish bilan bir qatorda ularning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bilan bogʼliq bir nechta vazifalar va chora-tadbirlar amalga oshirish belgilangan.
Jumladan, Majburiy ijro byurosi huzurida yuridik shaxs tashkil etmagan holda “Аliment toʼlovlari” davlat maqsadli jamgʼarmasi tashkil etilishi va unga Majburiy ijro byurosini rivojlantirish jamgʼarmasi mablagʼlari hisobidan 50 milliard soʼm ajratilishi;
– sud qarori bilan aliment toʼlash majburiyati yuklatilgan shaxslardan belgilangan mablagʼlarni uch oy ichida undirish imkoni boʼlmagan hollarda “Аliment toʼlovlari” davlat maqsadli jamgʼarmasi mablagʼlari aliment toʼlovlari boʼyicha shakllangan qarzdorlikni bir yoʼla toʼlash uchun yoʼnaltirilishi hamda keyinchalik aliment toʼlash majburiyati yuklatilgan qarzdordan sud qarorisiz majburiy tartibda undirib olinishi;
– aliment boʼyicha qarzdorlik mavjud boʼlganda qarzdorlik toʼliq bartaraf etilguniga qadar qarzdorning transport vositasini boshqarish huquqini vaqtincha cheklash; qarzdorga litsenziya va ruxsat berish xususiyatiga ega boʼlgan davlat xizmatlarini vaqtincha koʼrsatmaslik; aliment boʼyicha qarzdorlik mavjudligini nikoh tuzish uchun monelik qiladigan holat sifatida belgilangan.
Shuningdek, mazkur Farmonda xotin-qizlarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilishning huquqiy asoslarini takomillashtirish hamda ularni tazyiq va zoʼravonlikdan keng himoya qilish maqsadida:
– tazyiq va zoʼravonlikdan jabrlanuvchiga davlat himoyasini taqdim etuvchi order sud tomonidan bir yil muddatgacha berilishini belgilash;
– chet el fuqarosi Oʼzbekiston Respublikasi hududida aliment majburiyatlarini bajarmaganlik uchun sudlangan yoki maʼmuriy javobgarlikka tortilgan boʼlsa, unga nisbatan Oʼzbekiston Respublikasidan chiqarib yuborish va Oʼzbekiston Respublikasiga kirish huquqini cheklash boʼyicha majburlov choralarini qoʼllamaslik;
– ayolni oʼz homilasini sunʼiy ravishda tushirishga majburlaganlik uchun javobgarlikni kuchaytirish;
– yaqin qarindoshi boʼlgan xotin-qizga qasddan tan jarohati yetkazganlik uchun javobgarlikni kuchaytirish;
– shaxs hayotining sir tutiladigan tomonlarini aks ettiruvchi, shaʼni va nomusini kamsituvchi maʼlumotlarni oshkor qilganlik uchun jinoiy javobgarlikni belgilash;
– ikki oydan ortiq muddat mobaynida moddiy yordamga muhtoj boʼlgan voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxsni moddiy taʼminlashdan boʼyin tovlagan shaxsga nisbatan haq toʼlanadigan jamoat ishlariga yoki boshqa ishga majburiy jalb qilish tarzidagi maʼmuriy huquqbuzarlikka oid jazo turini belgilash nazarda tutilgan.
Xotin-qizlarni tizimli qoʼllab-quvvatlashga doir ishlar yanada takomillashtirish maqsadida:
– xotin-qizlar va erkaklar uchun teng huquq hamda imkoniyatlarni taʼminlash;
– xotin-qizlarning mehnat huquqlari kafolatlarini yanada kuchaytirish;
– jazoni ijro etish muassasalarida saqlanayotgan va ixtisoslashtirilgan oʼquv-tarbiya muassasalarida tarbiyalanayotgan xotin-qizlarni qoʼllab-quvvatlash;
– chet elga ishlash uchun ketgan xotin-qizlarni qoʼllab-quvvatlash, odam savdosining oldini olish;
– xotin-qizlarning manfaatlarini himoya qilish, onalik va bolalikni muhofaza qilish boʼyicha qabul qilingan xalqaro konventsiyalar va milliy qonunchilik normalari ijrosini monitoring qilish kabi chora-tadbirlar belgilangan.
Farmonda belgilangan vazifalar va mazkur vazifalar asosida qabul qilinadigan qonun hujjatlari oila va xotin-qizlarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilish, xotin-qizlarning iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy faolligini oshirish, ular orasida jinoyatchilik va huquqbuzarlikni oldini olish, ularning huquqiy kafolatlari va gender tenglikni taʼminlash uchun zamin yaratadi.
S.Rustamov
Sirdaryo viloyat maʼmuriy
sudining sudьyasi