Суд қарорларининг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш институти ислоҳ қилинади
“Инсон қадри учун” тамойили асосида халқимизнинг фаровонлигини янада ошириш, иқтисодиёт тармоқларини трансформация қилиш ва тадбиркорликни жадал ривожлантириш, инсон ҳуқуқлари ва манфаатларини сўзсиз таъминлаш ҳамда фаол фуқаролик жамиятини шакллантиришга қаратилган ислоҳотларнинг устувор йўналишларини белгилаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сонли Фармони билан 2022 — 2026 йилларга мўлжалланган “Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси” тасдиқланди.
“Тараққиёт стратегияси”да мамлакатимизда адолат ва қонун устуворлиги тамойилларини тараққиётнинг энг асосий ва зарур шартига айлантириш энг устувор, муҳим ва долзарб йўналишлардан бири сифатида белгиланган.
Мазкур дастурий ҳужжатда белгиланган вазифаларга мувофиқ, шунингдек, суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлаш, судлар фаолияти самарадорлиги ва одил судлов сифатини ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 16 январь кунидаги “Одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-11-сонли Фармони қабул қилинди.
Ушбу Фармонга кўра, суд қарорларининг қонунийлигини, асослилигини ва адолатлилигини текшириш институти ислоҳ қилиниши назарда тутилган.
Хусусан, суд қарорлари қонуний, асосли ва адолатли қабул қилинганлигини текширишнинг фуқароларга қулай ва соддалаштирилган тартибини яратиш мақсадида:
– туманлараро, туман, шаҳар судлари томонидан биринчи инстанцияда кўрилган ишларни вилоят ва унга тенглаштирилган судларда апелляция ёки кассация тартибида қайта кўриб чиқиш;
– вилоят ва унга тенглаштирилган судлар томонидан апелляция ёки кассация тартибида кўрилган ишларни мазкур судларда тафтиш тартибида қайта кўриб чиқиш;
– вилоят ва унга тенглаштирилган судлар томонидан тафтиш тартибида кўрилган ишларни Олий суднинг судлов ҳайъатларида тафтиш тартибида қайта кўриб чиқиш;
– юқори инстанция судлари томонидан ишни янгидан кўриш учун қуйи судларга юбориш тартибини бекор қилиш ва уларга иш бўйича якуний қарор қабул қилиш масъулиятини юклаш каби қонун ҳужжатларга ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш белгиланган.
Бундан асосий мақсад “Инсон қадри учун” ғояси асосида чинакам адолатли суд тизимини шакллантириш ҳамда унинг фаолиятини халқ манфаати ва инсон қадр-қимматини самарали ҳимоя қилишга йўналтирилиши, шунингдек, адолатли суд қарорлари қабул қилинишига эришиш орқали халқнинг, шу жумладан, тадбиркорларнинг суд тизимига бўлган ишончини мустаҳкамлаш, ҳар бир шахс суд ва судьялар сиймосида ўзининг ишончли ҳимоячисини кўришига эришишдан иборат.
Хулоса қилиб айтганда, Фармонда белгиланган вазифалар ва мазкур вазифалар асосида қабул қилинадиган қонун ҳужжатлар суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлаш, судлар фаолияти самарадорлиги ва одил судлов сифатини ошириш, фуқаролар ва тадбиркорлар ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини кафолатли ҳимоя қилиш, мамлакатимизда қонун устуворлигини янада мустаҳкамлаш учун замин яратади.
Собир Рустамов
Сирдарё вилоят маъмурий судининг судьяси
“Янги Ўзбекистон – янги суд” тамойили фуқароларни нафақат суддан адолат излаши балки судда адолат борлигига ишониши учун ҳам асос бўлиб хизмат қилиши аниқ
Суд мажлисига жарблануви ҳам судланувчи ҳам умид билан келади. Жиноятга яраша жазони тайинлаш эса судьянинг зиммасида. Айни пайтда одил судловга фақатгина тарафлар тортишуви принципи орқалигина эришиш мумкинлиги давлат раҳбари томонидан бот-бот тилга олинмоқда. Бунда даъвогарнинг ҳам, жавобгарнинг ҳам ҳуқуқлари ва мажбуриятлари бир хилда тенг бўлиши зарурлиги, улар ўз даъволари ва эътирозларини тасдиқловчи далилларни судга тақдим этишда тенг имкониятларга эга бўлиши, суд эса холис ҳакам вазифасини бажариб, процессга аралашуви чекланган бўлиши кераклиги талаб этилади. Бу эса суд тизими олдида турган долзарб вазифаларнинг самарали амалга оширилишини таъминлашда асосий мезондир. Демак, бу соҳада давлат сиёсатини амалга ошириш биринчи навбатда суд, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ва назорат органларининг зиммасига улкан масъулият ва муҳим вазифаларни юклайди.
Шундан келиб чиққан ҳолда, Президент фармонларига мувофиқ, 2023 йил 1 июлдан Бош прокуратура ва Олий суд ахборот тизимларини интеграция қилиш йўли билан ўзаро ҳужжат алмашинувини тўлиқ йўлга қўйилади.
Одил судлов фаолиятини амалга ошириш учун жалб этилган ресурслардан самарали фойдаланилишини таъминлаш мақсадида, илғор хорижий тажрибадан келиб чиққан ҳолда, айрим тоифадаги фуқаролик, иқтисодий ва маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишларни кўриш ваколати тегишлилиги бўйича маъмурий органларга ўтказилади.
Айрим тоифадаги жиноят, фуқаролик, иқтисодий ва маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишларни қуйи инстанция судларининг ўзида якунлаш тартиби белгиланади. Фуқаролик ва иқтисодий ишлар бўйича тарафларни келиштириш ва медиация институтини кенг жорий этиш бўйича асослантирилган таклифлар ишлаб чиқилади.
Шунингдек, 2023 йил 1 июлга қадар янги механизмлар жорий этилиши натижасида иш юкламаси мақбуллаштирилган судларнинг штат бирликлари самарали тақсимланиши таъминланади. Ихтисослашган прокурорлар корпуси ходимлари ўз фаолиятини самарали амалга оширишлари учун суд биноларида алоҳида хизмат хоналари ажратилади ва мазкур хоналар жиҳозланади.
Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, мазкур фармонларда кўрсатилган вазифаларнинг бажарилиши суд-тергов фаолиятида фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ишончли ҳимоя қилишни таъминлашга, уларнинг шаъни ҳамда қадр-қиммати камситилишига йўл қўймасликка хизмат қилади. Зеро, “Янги Ўзбекистон – янги суд” тамойили фуқароларни нафақат суддан адолат излаши балки судда адолат борлигига ишониши учун ҳам асос бўлиб хизмат қилиши аниқ.
Шаҳноза Мухаммадқулова
фуқаролик ишлари бўйича Сирдарё туманлараро судининг судьяси
Қарз муносабатни бузди
Сирдарёлик Мухтор, Баҳтиёр ва Рустам бир маҳаллада катта бўлган йигитлар эди. Улар пул топиш мақсадида мусофирчиликда юрган кезлари бир-бирига кўмак бериб, оғир кунда ёнма-ён бўлиб синовдан ўтган дўстликка ҳам эришган эди. Лекин ўртага 240.000 рубль миқдоридаги пул аралашди-ю, ўзаро ишончга дарз кетди. Яъни Мухтор фуқаролик ишлари бўйича Сирдарё туманлараро судига ариза билан мурожаат қилиб, дўстлари ундан пул олишганида қарзни икки ой ичида қайтариб бериши керак эканлиги, мазкур ҳолат Сирдарё тумани ИИБнинг жиноят ишини қўзғатишни рад этиш тўғрисидаги қарори билан ўз исботини топганлиги, қисман қарзларини қайтарганлиги, ҳозирга қадар 5.500.000 сўм қарзини қайтармасдан келаётганлигини баён қилиб, қарз ва суд харажатларини ундиришни суддан сўради. Судда аниқланишича, жавобгарлар даъвогардан 6.500.000 сўм миқдорида қарзни 2022 йил 5 августга қадар қайтариш шарти билан олган. Мазкур ҳолат жавобгарлар томонидан имзоланган тилхат асосида ўз исботини топди. Шунингдек, Сирдарё тумани ИИБнинг жиноят ишини қўзғатишни рад этиш тўғрисидаги қарори билан тарафлар ўртасида қарз шартномаси тузилганлиги ва қарз бугунги кунга қадар қайтариб берилмаганлиги аниқланди.
Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 732-моддасининг 1-қисмига кўра, қарз шартномаси бўйича бир тараф (қарз берувчи) иккинчи тарафга (қарз олувчига) пул ёки турга хос аломатлари билан белгиланган бошқа ашёларни мулк қилиб беради, қарз олувчи эса қарз берувчига бир йўла ёки бўлиб-бўлиб, ўшанча суммадаги пулни ёки қарзга олинган ашёларнинг хили, сифати ва миқдорига баравар ашёларни (қарз суммасини) қайтариб бериш мажбуриятини олади. Ушбу Кодекснинг 733-моддаси 3-қисмига асосан агар қарз олувчининг тилхати ёки унга қарз берувчи томонидан муайян сумма ёки муайян миқдордаги ашёлар топширилганлигини тасдиқлайдиган бошқа ҳужжат мавжуд бўлса, қарз шартномаси ёзма шаклда тузилган ҳисобланади. Ушбу Кодекснинг 735-моддасига асосан қарз олувчи олинган қарз суммасини қарз шартномасида назарда тутилган муддатда ва тартибда қарз берувчига қайтариши шарт. Агар қарз суммасини қайтариш муддати шартномада белгиланган бўлмаса, қарз олувчи уни қарз берувчи қарзни қайтариш ҳақида талаб қўйган кундан бошлаб ўттиз кун мобайнида қайтариши керак.
Юқоридаги қонун талаблари ва суд мажлиси жараёнида аниқланган ҳолатларга кўра, суд даъво талаби ва жавобгарнинг даъво муддатини қўллаш тўғрисидаги аризани муҳокама қилиб, қарз мажбурияти бўйича муддат янгиланганлигини, қарз ҳозирга қадар қайтарилмаганлигини инобатга олиб, даъво муддатини қўллашни рад этишни, даъвогарнинг даъво аризасини қисман қаноатлантиришни лозим топди. Яъни жавобгарлардан даъвогар фойдасига 6.500.000 сўм қарзни ундириш ҳақида қарор қабул қилди.
Шунингдек, суд давлат божи масаласини муҳокама қилиб, даъвогар томонидан судга мурожаат қилишда тўланган 300.000 сўм давлат божи ва 21.000 сўм почта харажатларини жавобгардан даъвогар фойдасига ундиришни ҳам лозим топди.
Ўз вақтида тўланмаган қарз билан боғлиқ низога суд орқали ана шундай ечим топилди. Яъни дўстлар ўртасидаги олди-берди муносабатларни биргина қарз бузиб юборди, ўзаро ишончга ҳам дарз кетишигиа сабаб бўлди.
Шароф Мўминов
фуқаролик ишлари бўйича Сирдарё туманлараро судининг судьяси
Кўр-кўрни қоронғуда топди
Асли жиззахлик бўлган Вохид Оқолтин туманидаги хусусий уй-жой мулкдорлари ширкати раиси лавозимида дуппа-дуруст ишлаб келаётган эди. Лекин нафснинг найранги уни ўз домига торта бошлади. Буни қарангки, икки маротаба судланиб ҳам ҳар қандай жиноятга жазо муқаррарлигини тушуниб етмаган бу йигит уч нафар фарзандига халол луқма едиришни бир маротаба бўлса ҳам ўйлаб кўрмади. Ноқонуний йўллар билан бойлик орттириш мақсадида ваколатини суиистеъмол қилиб, пудратчи ва буюртмачи ўртасида тузилган пудрат шартномаси шартларини бажармай туриб, пул ишлаб олмоқчи бўлди. Яъни пудрат шартномасида кўрсатилган Оқолтин тумани, “Аҳиллик” маҳалласи, Туркистон кўчасида жойлашган
олтита кўп қаватли уйларда 2019 йил “Обод қишлоқ” давлат дастури бўйича таъмирлаш ва тиклаш ишлари учун АТБ “Халқ банки” Оқолтин филиали томонидан ажратилган кредит маблағлари ҳисобидан 490.000.000 сўм пул маблағларини пудратчининг ҳисоб-рақамига ўтказиб берилишига эришиб, МЧЖ раҳбари Баҳодир билан олдиндан тил бириктириб, ишларининг бажарилганлиги ҳақидаги олтита “Бажарилган ишлар қиймати тўғрисидаги ҳисоботлар”га (Форма-2) ва “Бажарилган ишлар ҳажми тўғрисидаги далолатнома”ларга (Форма-5) ҳамда мазкур уйларни таъмирлаш ишларига жами 181.761.821 сўмлик аслида бажарилмаган қурилиш-таъмирлаш ишларини қўшиб ёзиб, жуда кўп миқдордаги пул маблағларини ўзлаштириш ва растрата қилиш йўли билан талон-торож қилди. Шу ўринда унга ҳамтовоқлик қилган Баҳодир ҳақида ҳам икки оғиз сўз. Қашқадарё вилоятида туғилган бўлишига қарамай, Тошкент шаҳрида ўзининг жиноий ишларини муқаддам ҳам содир қилиб, икки маротаба судланиб чиққан. Бошидан ўтказган саргузаштларидан тўғри хулоса чиқармаган бу шоввоз Вохиднинг қинғир режасига сценарий ёзиб берди. Кўр-кўрни қоронғуда топди, деганларидек, кетмони учган бу икки шоввоз Оқолтиндаги кўп қаватли уйларни амалда эмас қоғозда таъмирлайди ва кредит маблағини ўз манфаатлари йўлида ишлатиб юборади. Оқибатда 2019 йил “Обод қишлоқ” давлат дастури бўйича таъмирлаш ва тиклаш ишлари учун АТБ “Халқ банк” Оқолтин филиали томонидан ажратилган кредит маблағлари ҳисобидан 490.000.000 сўм пул маблағларини пудратчининг ҳисоб-рақамига ўтказиб берилишига эришиб, ишларининг бажарилганлиги ҳақидаги ҳисоботларига жами 181.761.821 сўмлик аслида бажарилмаган қурилиш-таъмирлаш ишларини қўшиб ёзиб, жуда кўп миқдордаги пул маблағларини ўзлаштириш ва растрата қилиш йўли билан талон-торож қилинади. Энг қизиғи, суд мажлисида сўроқ қилинган бу икки шерик ҳужжатларни сохталаштиришда кимнинг айби кўпроқ эканлигини исботлашга уринди. Бу билан улар ўзларини оқлаш учун йўл қидирди холос. Лекин суд гувоҳларнинг кўрсатувлари, ўтказилган текшириш ва назорат ишларига оид далолатномалар ҳамда ишдаги мавжуд далиллар билан бир қаторда жиноят туфайли етказилган зарарлар тўла қопланганини инобатга олиб, жазо тайинлади. Яъни Вохидга Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг тегишли моддалари билан узил-кесил икки йил муддатга давлат иштирокидаги корхона ва ташкилотларда мансабдорлик ва моддий жавобгарлик лавозимларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилиб, ҳар ойлик иш ҳақининг йигирма фоизини давлат даромади ҳисобига ушлаб қолган ҳолда
уч йил ахлоқ тузатиш ишлари жазоси тайинланди. Унинг шериги Баҳодирга эса Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг тегишли моддалари билан узил-кесил, иш ҳақининг йигирма фоизини давлат даромади ҳисобига ушлаб қолиш шарти билан икки йилу олти ой ахлоқ тузатиш ишлари жазоси тайинланди.
Энг муҳими бу икки судланувчи томонидан жиноят туфайли етказилган зарарлар тўла қопланди. Хулоса қилиб айтилганда, кўр-кўрни қоронғуда топгани қимматга тушадиган бўлди.
Зафаржон Расулов
Жиноят ишлари бўйича Сардоба туман судининг раиси
Вилоят судида бир кун
Сирдарё вилоят суди ва Сирдарё вилояти юридик техникуми ҳамкорликда талабаларнинг суд амалиёти бўйича кўникмасини ошириш мақсадида уларнинг иштирокида вилоят суди биносида намунали суд мажлиси ўтказилди.
Намунали суд мажлиси фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати судьяси А.Журабаевнинг раислигида ўтказилиб, талабалар суд процессида раислик этувчи судьянинг суд мажлисини олиб бориш тартибини бевосита кузатиш имконига эга бўлди. Шунингдек, суд мажлиси котибининг вазифалари, ишда иштирок этувчи шахсларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳамда суд мажлисини ўтказишнинг процессуал тартиби билан талабалар яқиндан таништирилди.
Судья А.Журабаев томонидан талабаларга фуқаролик ишлари бўйича судларга мурожаат қилиш тартиби, E-XSUD электрон дастур билан ишлаш, аризаларни иш юритишга қабул қилиш ва қўзғатиш масаласини ҳал этиш, ишни судда кўришга тайёрлаш ва суд мажлисида кўришга тайинлашнинг процессуал тартиби билан ҳам таништириб ўтилди.
Анвар Жўрабоев
Сирдарё вилоят судининг судьяси
Янги таҳрирдаги меҳнат Кодексида хизмат текшируви тушунчасига таъриф берилди
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев томонидан 2022 йил 28 октябрь куни янги таҳрирдаги Меҳнат Кодекси имзоланди.
Ушбу қонун ҳужжати 2022 йил 29 октябрь куни расмий матбуотда эълон қилинди.
Эътиборли томони, Ўзбекистон Республикасининг меҳнат кодексини тасдиқлаш тўғрисидаги Қонуннинг 5-моддасига кўра, ушбу Қонун расмий эълон қилинган кундан эътиборан олти ой ўтгач кучга киради.
Амалдаги Меҳнат кодекси ва янги таҳрирдаги Меҳнат кодексида қандай янгиликлар, ўзгаришлар бор?
Янги таҳрирдаги Меҳнат кодекси 2 та (Умумий, махсус) қисм, 7 та бўлим, 34 та боб, 581 та моддадан иборат.
Солиштириш учун амалдаги Меҳнат кодекси 2 та (Умумий, махсус) қисм, 16 та боб, 294 та моддадан иборат.
Яъни, фақатгина моддалар сонининг ўзигина 287 тага кўп.
Янги таҳрирдаги Меҳнат кодексида халқаро меҳнат тўғрисидаги конвенциялари ва тавсияларига асосланган ҳуқуқий ечимлар ўз аксини топган.
Янги таҳрирдаги Меҳнат кодекси 2-бўлими 6 та боби меҳнат соҳасидаги ижтимоий шерикликка бағишланган.
Янги таҳрирдаги меҳнат кодексининг 34-моддада меҳнат соҳасидаги ижтимоий шериклик тушунчасига қуйидагича таъриф берилган.
Меҳнат соҳасидаги ижтимоий шериклик ўз вакиллари тимсолида ходимлар, иш берувчилар, уларнинг вакиллари, давлат органлари ўртасидаги ўзаро муносабатлар тизими бўлиб, бу тизим якка тартибдаги меҳнатга оид муносабатларни ҳамда улар билан бевосита боғлиқ бўлган ижтимоий муносабатларни тартибга солиш масалалари юзасидан ходимлар, иш берувчилар ва давлат манфаатларини мувофиқлаштиришни таъминлашга қаратилган бўлади.
Янги таҳрирдаги меҳнат кодексининг 6-бўлими ходимларни касбга тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш деб номланади.
Ушбу бўлим умумий қоидалар, ишлаб чиқариш таълим шартномаси, ишни таълим билан бирга олиб борувчи ходимлар учун кафолатлар ва компенсациялар деб номланган 3 та боб (367-387-моддалар)ни ўз ичига олган.
Хусусан, ушбу бўлимда 384-модда. Олий таълим ташкилотларига ўқишга кираётган ходимлар учун кафолатлар
385-модда. Кечки ёки сиртқи таълим шакли бўйича таълим олаётган ходимлар учун кафолатлар ва компенсациялар
386-модда. Ишни ўқиш билан бирга олиб бораётган ходимларга кафолатлар ва компенсациялар бериш тартиби атрофлича ёритилиб берилган.
Амалдаги меҳнат кодексида ходимларни касбга тайёрлаш масаласи (16, 60, 65-моддаларни ҳисобга олмаганда) кенг ёритилмаган.
Меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббусига кўра бекор қилиш билан боғлиқ бўлган амалдаги Меҳнат кодексининг 100-моддаси 2-қисмида меҳнат шартномасини бекор қилишнинг асосли эканлигини билдирувчи сабаблар 7 та кўрсатилган.
Янги таҳрирдаги меҳнат кодексининг 161-моддасида бу сабаблар 6 та бўлиб, 1 тага камайган.
Хусусан, амалдаги меҳнат кодексида ходимнинг пенсия ёшига тўлганлиги, қонунчиликка мувофиқ ёшга доир давлат пенсиясини олиш ҳуқуқи мавжуд бўлганда иш берувчига ходим билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилиш билан боғлиқ ваколат берилган.
Янги таҳрирдаги меҳнат кодексида ушбу ваколат чиқариб ташланган.
Яна бир янгилик, янги таҳрирдаги меҳнат кодексида интизомий жазони қўллаш ҳақида буйруқ билан таништириш муддати белгиланди.
Энди иш берувчи ходимни интизомий жазо қўллаш ҳақидаги буйруқ билан у чиқарилган кундан бошлаб уч иш куни ичида асосларни кўрсатган ҳолда имзо чектириб таништириши шарт. Ходимнинг ишда бўлмаган вақти бу муддатга киритилмайди. (313-модда)
Янги таҳрирдаги меҳнат кодесида хизмат текшируви тушунчасига таъриф берилди. Хизмат текшируви билан боғлиқ (302-311-моддаларни ўз ичига олган) алоҳида параграф киритилди.
Яна бир янгилик, янги таҳрирдаги меҳнат кодексида дам олиш куни ишланмайдиган байрам кунига тўғри келган тақдирда, дам олиш куни байрамдан кейинги иш кунига кўчирилади. Бунда ишлаб чиқариш-техник ва ташкилий шароитлар (мавжуд узлуксиз ишлаб чиқариш, аҳолига ҳар куни хизмат кўрсатиш, навбатчилик асосида ишлаш ва бошқалар) туфайли ишланмайдиган байрам кунлари тўхтатиб қўйиш мумкин бўлмаган ишларни бажаришда дам олиш кунлари кўчирилмайди.(208-модда) Амалдаги меҳнат кодексида бундай қоида мавжуд эмас эди.
Битта мақолада янги таҳрирда қабул қилинган Меҳнат кодексининг барча жиҳатларини қамраб олиш қийин, лекин айтиш мумкинки том маънода аксарият янгиликлар “Инсон қадрини улуғлаш” учун хизмат қилади.
Жўрабек Худойназаров
Фуқаролик ишлари бўйича Сирдарё
туманлараро судининг раиси
Энди давлат аҳолининг ижтимоий эҳтиёжманд тоифаларини ишга жойлаштириш бўйича қўшимча кафолатларни таъминлайди
Сир эмаски, ижтимоий муносабатлар ривожланиши билан уларни тартибга солувчи қонунчилик ҳужжатлари нормаларини янгилашни ёки ўзгартирилишини тақозо этади. Янги таҳрирдаги Меҳнат кодекси қабул қилинишини заруратини ҳам ушбу табиий ҳодисага қиёс қилиш мумкин.
Ўзбекистон Республикаси Президенти 28 октябрь куни “Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат кодексини тасдиқлаш тўғрисида”ги Қонунни имзолади (ЎРҚ-798-сонли). 1995 йилдаги биринчи таҳриридан фарқли равишда, унда мажбурий меҳнатни тақиқлаш, ходимнинг ҳуқуқий ҳолати ёмонлашишига йўл қўйилмаслик кабилар асосий принцип этиб белгиланган. Давлат эҳтиёжманд аҳолини ишга жойлаш бўйича қўшимча кафолатларни таъминлайди.
Янги таҳрирдаги Меҳнат кодекси лойиҳаси март ойида сенаторлар томонидан маъқулланган эди. Ўшанда сенаторлар 1995 йилда қабул қилинган амалдаги Меҳнат кодекси таҳрири замонавий воқеликка мос келмаслигини таъкидлаганди.
Янги таҳрирда якка тартибдаги меҳнатга оид муносабатлар ва улар билан бевосита боғлиқ ижтимоий муносабатларни ҳуқуқий тартибга солишнинг асосий принциплари этиб қуйидагилар белгиланган:
меҳнат ҳуқуқларининг тенглиги, меҳнат ва машғулотлар соҳасида камситишни тақиқлаш;
меҳнат эркинлиги ва мажбурий меҳнатни тақиқлаш;
меҳнат соҳасидаги ижтимоий шериклик;
меҳнат ҳуқуқлари таъминланишининг ва меҳнат мажбуриятлари бажарилишининг кафолатланганлиги;
ходимнинг ҳуқуқий ҳолати ёмонлашишига йўл қўйилмаслиги.
Хусусан, меҳнат эркинлиги ҳар кимнинг меҳнат қилишга бўлган ўз қобилиятларини тасарруф этиш, уларни қонун билан тақиқланмаган ҳар қандай шаклда амалга ошириш, машғулот турини, касбни ва мутахассисликни, иш жойини ҳамда меҳнат шароитларини эркин танлаш ҳуқуқини англатади.
Шунингдек, давлат аҳолининг ижтимоий эҳтиёжманд тоифаларини ишга жойлаштириш бўйича қўшимча кафолатларни таъминлайди.
Мазкур тоифага қуйидагилар киради:
14 ёшга тўлмаган болалари, ногиронлиги бўлган болалари бор ёлғиз ота-она, шунингдек кўп болали оилалардаги ота-оналар;
умумий ўрта ва ўрта махсус таълим ташкилотларини, касб-ҳунар мактаблари ва коллежлари ҳамда техникумларини тамомлаб, касбга эга бўлган ёшлар;
“Меҳрибонлик” уйларининг битирувчилари, шунингдек олий таълим ташкилотларининг давлат грантлари бўйича таълим олган битирувчилари;
Мудофаа, Ички ишлар, Фавқулодда вазиятлар вазирликлари, Миллий гвардия, Давлат хавфсизлик хизмати қўшинларидаги муддатли ҳарбий хизматдан бўшатилган шахслар;
ногиронлиги бўлган шахслар;
пенсияолди ёшидаги шахслар (қонунда белгиланган пенсия ёшига қадар икки йил олдин);
жазони ижро этиш муассасаларидан озод қилинган шахслар ёки суднинг қарорига кўра ўзига нисбатан тиббий йўсиндаги мажбурлов чоралари қўлланилган шахслар;
одам савдосидан жабрланганлар.
Ушбу Қонун расмий эълон қилинган кун (2022 йил 29 октябрь)дан эътиборан 6 ой ўтгач, яъни 2023 йилнинг 30 апрель санасидан бошлаб кучга киради. Қонун кучга кириши билан унинг аввалги талқини ўз кучини йўқотади.
Элёрбек Соибназаров
Сирдарё вилоят судининг
иқтисодий ишлар бўйича судьяси