Тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаман деганлар бошқаларга зиён етказмаслиги лозим
Ўз манфаатини ўйлаб, тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаман деганлар бошқаларга зиён етказмаслиги лозим. Айниқса инсоннинг саломатлиги билан боғлиқ бўлса-чи бу ҳолат. Ҳа, тадбиркорлик фаолиятида санитария қоида ва талабларига риоя этмасдан, ён атрофдагилар саломатлигига жиддий зиён етказаётган тадбиркордан норози бўлган аҳоли орасидан бир фуқаро унга нисбатан Ўзбекистон Республикаси Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги хизмати бошлиғига мурожаат қилган. Натижада, ҳақиқатдан ҳам тадбиркор санитария қоидалари, нормалари ва гигиена нормативларига риоя этмаётганлиги Ўзбекистон Республикаси Бош давлат санитария врачи томонидан ўз тасдиғини топган ва тадбиркорнинг фаолияти 10 кун муддатга тўхтатиб қўйиш тўғрисида қарор қабул қилинган, аммо тадбиркор ўз айбини шундай вазиятда ҳам тан олмаган… Мадомики, “Аҳолининг санитария-эпидемиологик осойишталиги тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 17-моддаси иккинчи қисмига кўра, фуқаролар аҳолининг санитария-эпидемиологик осоишталиги тўғрисидаги қонун ҳужжатлари талабларига риоя этиш ҳамда бошқа фуқароларнинг соғлиқни сақлаш ва қулай яшаш муҳитига бўлган ҳуқуқлари бузилишига сабаб бўлувчи ҳаракатларга йўл қўймаслиги шарт.
Бу ҳолатга қуйидаги иқтисодий ишни мисол қилиб келтирадиган бўлсак, Гулистон туманида яшовчи фуқаро З.Д Ўзбекистон Республикаси Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги хизмати бошлиғи номига ариза билан мурожаат қилиб, унда “Ж”якка тартибдаги тадбиркор томонидан Гулистон туманида санитария қоида ва талабларига зид равишда автотаъмирлаш устахонаси очиб фаолият олиб бораётганлиги, тадбиркорнинг фаолияти унинг оиласи ва қўшниларининг соғлиғига жиддий зарар етказаётганлиги, тадбиркорга тегишли бўлган автотаъмирлаш устахонаси санитария нормаларига амал қилганлиги ҳолати юзасидан текширилишини сўраган.
Шунга кўра, аризачи 2021 йил 28 августда Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги тадбиркорлик субъектлари ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича вакилига тадбиркорлик субъекти фаолиятида текширув ўтказишни келишиш тўғрисида 05-7/851-сонли буюртма (хати) билан мурожаат қилиб, 2021 йил 30 августда Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги тадбиркорлик субъектлари ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича вакили билан тадбиркорлик фаолиятида юридик ва жисмоний шахс мурожаатига, санитария қоида ва талабларига риоя этилиши юзасидан тақдим этилган текшириш дастурига мувофиқ 2021 йил сентябрь ойида беш кунлик муддатда текшириш ўтказилишига келишилган. Аризачининг 2021 йил 06 сентябрдаги санитария текшируви ўтказиш тўғрисида 91-Х/С-сонли буйруғига асосан шу куннинг ўзида тадбиркорга қарашли автотранспортларни таъмирлаш устахонасида “Аҳолининг санитария-эпидемиологик осойишталиги тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни талаблари ҳамда санитария қоида ва талабларига риоя қилиниши юзасидан текшириш ўтказилган. Текширишда, тадбиркор Гулистон туманида аҳоли яшаши учун берилган хонадон ҳовлисидаги автогараж биноси (устахона)да автомобиль кузовларини таъмирлаш ва бўёқлаш билан шуғулланиши, устахона учун мўлжалланган бино бир хонадан иборат эканлиги, ушбу хона ва хонадон ҳовлисида енгил автомобиллар кузовлари таъмирланиб бўёқлаш ишлари олиб борилаётганлиги, бу билан «қарз олувчи» Ўзбекистон Республикаси Давлат бош санитария врачи томонидан 2007 йил 03 апрелда тасдиқланган “Автомобиль таъмирлаш ва вулканизация устахоналари учун Гигиеник талаблар” талабини бузганлиги, бундан ташқари «қарз олувчи» томонидан бўёқлаш ишлари асосан хонадон ҳовлисида олиб борилаётганлиги, бўёқ ҳиди ҳамда кузов таъмирлашдаги шовқинлар атрофида яшовчи хонадон эгалари тинчини бузиб, атроф-муҳитга салбий таъсир кўрсатаётганлиги ва уларнинг ўринли эътирозларини сабаб бўлаётганлиги, бу билан «қарз олувчи» Ўзбекистон Республикаси Давлат бош санитария врачи томонидан 2017 йил 25 октябрда тасдиқланган “Ўзбекистон Республикаси аҳоли жойлашган ҳудудлар атмосфера ҳавосини муҳофаза қилишнинг санитар меъёри ва қоидалари” талабини бузганлиги аниқланган ҳамда ҳолат юзасидан 2021 йил 06 сентябрда далолатнома расмийлаштирилган. Текшириш натижалари аризачи томонидан кўриб чиқилиб, 2021 йил 16 сентябрда тадбиркорга нисбатан унга қарашли автотранспортларни таъмирлаш устахонасини 10 кун муддатгача тўхтатиб қўйиш тўғрисида 3-сонли қарор қабул қилинган. Аризачининг қарори тадбиркор томонидан ихтиёрий ижро этилмаганлиги сабабли аризачи судга ариза билан мурожаат қилишга мажбур бўлган.
Шундан сўнг аризачи Гулистон туманлараро иқтисодий судига мурожаат қилиб, тадбиркорга нисбатан Гулистон туманида жойлашган автомобиль кузовларини таъмирлаш ва бўёқлаш фаолияти билан шуғулланиш бўйича фаолиятини тўхтатишни сўраган. “Аҳолининг санитария-эпидемиологик осойишталиги тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни 5-моддасига кўра, санитария қоидалари, нормалари ва гигиена нормативлари давлат органлари ҳамда бошқа органлар, юридик ва жисмоний шахслар томонидан риоя этилиши шарт бўлган аҳолининг санитария-эпидемиологик осойишталиги соҳасидаги талабларни белгилайдиган ҳужжатлардир.
Санитария қоидалари, нормалари ва гигиена нормативлари Ўзбекистон Республикаси Бош давлат санитария врачи томонидан тасдиқланади.
Ўзбекистон Республикаси Давлат бош санитария врачи томонидан 2007 йил 03 апрелда тасдиқланган “Автомобиль таъмирлаш ва вулканизация устахоналари учун Гигиеник талаблар”нинг 3.10-бандида, турар-жойлар, омборхона, йиғилган пичан-ғарамлари, йўл бўйларида экилган дарахтлар, пахта пунктлари ва шунга ўхшашлардан 100 метрдан кам бўлмаган масофада қурилиши (жойлашиши) лозимлиги, 4.8-бандида эса, бўяш ишларини амалга ошириш учун иккита хона: биринчиси бўёқ тайёрлаш учун, иккинчиси бўяш ва қуритиш ишларини амалга ошириш учун мавжуд бўлиши назарда тутилган. Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Давлат бош санитария врачи томонидан 2017 йил 25 октябрда тасдиқланган “Ўзбекистон Республикаси аҳоли жойлашган ҳудудлар атмосфера ҳавосини муҳофаза қилишнинг санитар меъёри ва қоидалари”нинг 6.1.2-бўлими (металлургия, машинасозлик ва металлни қайта ишлаб чиқариш корхоналари) 10-бандида, йўлларни таъмирлаш машиналари, автомобиллар, кузов, темир йўл транспортининг ҳаракатланувчи таркиби ва метрополитенларни таъмирловчи корхоналар IV синф санитар ҳимоя чегара 100 метр узоқликда жойлашиши қайд этилган. Қонун 16-моддасига кўра, юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорлар: аҳолининг санитария-эпидемиологик осойишталиги тўғрисидаги қонун ҳужжатлари, шунингдек давлат санитария назоратини амалга оширувчи мансабдор шахсларнинг қарорлари ва кўрсатмалари талабларини бажариши; юқумли ва паразитар касалликлар пайдо бўлган тақдирда уларни бартараф этиш мақсадида санитария-гигиена тадбирларини ва эпидемияга қарши тадбирларни ишлаб чиқиши ҳамда амалга ошириши; ишлаб чиқариш, ташиш, сақлаш ҳамда аҳолига реализация қилиш пайтида маҳсулотнинг, шунингдек бажарилаётган ишлар ва кўрсатилаётган хизматларнинг хавфсизлигини таъминлаши; маҳсулотни ишлаб чиқариш, ташиш, сақлаш ва аҳолига реализация қилиш, ишларни бажариш ҳамда хизматларни кўрсатиш пайтида санитария қоидалари, нормалари ва гигиена нормативларига риоя этиши; аҳолининг санитария-эпидемиологик осойишталигига таҳдид солувчи авария вазиятлари, технологик жараёнларнинг бузилишлари тўғрисида маҳаллий давлат ҳокимияти органларига, давлат санитария назоратини амалга оширувчи органларга ишончли ахборот тақдим этиши шарт.
“Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни 13-моддасига кўра, атмосфера ҳавосига доимий ва кўчма ифлослантирувчи манбалардан ифлослантирувчи моддалар чиқарилишининг йўл қўйиладиган доирадаги нормативларини бузиш билан боғлиқ бўлган фаолият Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги, Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлигининг ваколатларига мувофиқ уларнинг қарори билан чекланиши, тўхтатиб турилиши, зарарли таъсир кўрсатиш сабабларини бартараф этиш мумкин бўлмаган тақдирда эса, тугатилиши мумкин. Тадбиркорлик субъектларининг фаолиятини чеклаш, тўхтатиб туриш (бундан фавқулодда вазиятлар, эпидемиялар ҳамда аҳолининг ҳаёти ва соғлиғи учун бошқа реал хавф юзага келишининг олдини олиш билан боғлиқ ҳолда ўн иш кунидан кўп бўлмаган муддатга чеклаш, тўхтатиб туриш ҳоллари мустасно) ёки тугатиш суд тартибида амалга оширилади.
Юқорида қайд этилган Қонунлар ва санитар меъёр ва қоидалари талабларидан келиб чиқиб суд, тадбиркор томонидан атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш ва санитар меъёр ва қоидалари талаблари бузилган деб ҳисоблаб, аризачининг аризасини қаноатлантириш тўғрисида қарор қабул қилган.
Таъкидлаш жоизки, аҳолининг санитария-эпидемиологик осойишталиги тўғрисидаги қонун талабларига риоя этмаслик тадбиркорлик фаолиятини тўхтатишга олиб келади!
Бехзод Махмудов
Гулистон туманлараро иқтисодий суди раиси
Қарз шартномаси нима?
Амалдаги қонунчилик талабларига кўра, қарз шартномаси бўйича бир тараф (қарз берувчи) иккинчи тарафга (қарз олувчига) пул ёки турга хос аломатлари билан белгиланган бошқа ашёларни мулк қилиб беради, қарз олувчи эса қарз берувчига бир йўла ёки бўлиб-бўлиб, ўшанча суммадаги пулни ёки қарзга олинган ашёларнинг хили, сифати ва миқдорига баравар ашёларни (қарз суммасини) қайтариб бериш мажбуриятини олади.
Қарз шартномаси пул ёки ашёлар топширилган пайтдан бошлаб тузилган ҳисобланади.
Фуқаролар ўртасида қарз шартномаси, агар бу қарзнинг суммаси энг кам иш ҳақининг ўн бараваридан ортиқ бўлса, оддий ёзма шаклда тузилиши шарт, шартномадаги тарафлардан бири юридик шахс бўлганида эса суммасидан қатъий назар, ёзма шаклда тузилиши шарт.
Агар қарз олувчининг тилхати ёки унга қарз берувчи томонидан муайян сумма ёки муайян миқдордаги ашёлар топширилганлигини тасдиқлайдиган бошқа ҳужжат мавжуд бўлса, қарз шартномаси ёзма шаклда тузилган ҳисобланади.
Агар қонунда ёки қарз шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, қарз берувчи (юридик шахс ёки фуқаро) қарз олувчидан қарз суммасига шартномада белгиланган миқдорда ва тартибда фоизлар олиш ҳуқуқига эга бўлади.
Агар қарз шартномаси бўйича қарз олувчига турга хос аломатлари билан белгиланган ашёлар топширилса, уларнинг миқдори ва шакли (пул ёки натура ҳолидаги) шартномада кўзда тутилган ҳолларда фоизлар тўланиши керак.
Фоизлар тўлаш тартиби ва муддатлари қарз шартномаси билан белгиланади. Агар фоизлар тўлаш тартиби ва муддатлари шартномада белгиланган бўлмаса, улар асосий қарзни қайтариш учун шартномада назарда тутилган тартибда ва муддатларда тўланади.
Қарз олувчи олинган қарз суммасини қарз шартномасида назарда тутилган муддатда ва тартибда қарз берувчига қайтариши шарт.
Бекзод Худайберганов
Сирдарё вилоят судининг судьяси
ХОДИМ ИНТИЗОМИЙ ЖАЗОГА ТОРТИЛСА…
Савол:Интизомий ножўя хатти-ҳаракат учун ходим қандай жазога тортилиши мумкин?
Жавоб: Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 174-моддасига кўра, корхонада меҳнат тартиби иш беруви касаба уюшмаси қўмитаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишиб тасдиқлайдиган ички меҳнат тартиби қоидалари билан белгиланади.
Корхона ички меҳнат тартиби қоидалари барча ходимлар кўришлари учун кўринадиган жойга илиб қўйилади. Ҳар бир ходим юклатилган меҳнат вазифалари доираси билан олдиндан таништирилиши лозим.
Интизомий ножўя хатти-ҳаракат деганда ходим томонидан қасддан ёки эҳтиётсизлик билан ўзининг ғайриқонуний ҳаракати ёки ҳаракатсизлиги оқибатида корхонада ўрнатилган тартиб-қоидаларни, ўз хизмат бурчларини, иш берувчининг қонуний талабларини бажармаслиги, ишлаб чиқаришга моддий ёки бошқача тарзда зиён етказувчи оқибатларга сабаб бўлиши тушунилади.
Ходимнинг ножўя хатти-ҳаракати бевосита меҳнат вазифалари бажарилмаслиги билан боғлиқ бўлиши лозим. Хизмат вазифасига тааллуқли бўлмаган соҳалардаги ҳаракат учун жазога тортиб бўлмайди.
Меҳнат Кодекснинг 181-моддасига кўра, ходимга меҳнат интизомини бузганлиги учун иш берувчи ўртача ойлик иш ҳақининг 30 фоизидан ортиқ бўлмаган миқдорда жарима қўллашга ҳақли. Ички меҳнат тартиби қоидаларида ходимга ўртача ойлик иш ҳақининг 50 фоизидан ортиқ бўлмаган миқдорда жарима солиш ҳоллари ҳам назарда тутилиши мумкин.
Ходимларни асоссиз ва адолатсиз интизомий жазо қўллашдан ҳимоялаш ҳамда интизомий жазога тортилаётган ходимнинг ҳуқуқларини кафолатлаш мақсадида уни қўллашнинг қатъий тартиби белгилаб қўйилган бўлиб, бу тартибга амал қилмаслик иш берувчининг ҳаракатини ноқонуний тарзда интизомий жавобгарликка тортиш, деб баҳоланишига сабаб бўлади. Ноқонуний равишда қўлланилган интизомий жазо бу ҳақдаги низони кўрган ваколатли орган томонидан бекор қилинади.
Интизомий жазолар ишга қабул қилиш ҳуқуқи берилган шахслар (органлар, яъни корхона раҳбари, корхона мулки эгаси ёки мулкдор ўзи вакил қилган органлар, корхонани бошқариш ҳуқуқи берилган корхона кенгаши, бошқаруви каби) томонидан қўлланилади.
Интизомий жазо қўлланилишидан аввал ходимдан ёзма равишда тушунтириш хати талаб қилиниши лозим. Ходимнинг тушунтириш хати беришдан бош тортиши унинг илгари содир қилган ножўя хатти-ҳаракати учун жазо қўллашга тўсиқ бўла олмайди.
МКнинг 164-моддасига ва умумий қоидага кўра, ходимнинг ёзма розилиги билан, бундай розилик бўлмаган тақдирда эса – суднинг қарорига асосан меҳнат ҳақидан ушлаб қолиниши мумкин.
Мазкур модданинг 2-қисми 6-бандига асосан интизомий жазо сифатида қўлланилган жаримани ундириш ҳолларида ходимнинг розилигидан қатъий назар, меҳнат ҳақидан ушлаб қолинади.
Интизомий жазо сифатида жарима солиш бозор муносабатлари тамойилларига таянган ҳолдаги жазо бўлиб, ходимга иқтисодий таъсир ўтказиш орқали уни интизомга риоя қилишига мажбурлаш мақсадини кўзлайди. Интизомий жазо чораси сифатидаги жариманинг энг кўп миқдори қонун билан чекланган, унинг энг кам миқдори эса белгиланмаган.
Интизомий жазо устидан якка меҳнат низоларини кўриш учун белгиланган тартибда шикоят қилиниши мумкин.
Жамоа шартномасида, агар у тузилмаган бўлса, иш берувчи ва касаба уюшмаси қўмитаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи ўртасидаги келишувда меҳнат низолари комиссияларини тузиш назарда тутилиши лозим. Меҳнат низолари комиссиялари иш берувчи ва касаба уюшмаси қўмитаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи томонидан тенглик асосида тузилади. Якка меҳнат низолари ходимнинг иш жойида тузилган меҳнат низолари комиссияси ёки бевосита фуқаролик судларига мурожаат қилишга ҳақли. Судга ёки меҳнат низолари комиссиясига мурожаат этиш учун қуйидаги муддатлар белгиланади:
ишга тиклаш низолари бўйича — ходимга у билан меҳнат шартномаси бекор қилинганлиги ҳақидаги буйруқнинг нусхаси берилган кундан бошлаб бир ой;
ходим томонидан иш берувчига етказилган моддий зарарни тўлаш ҳақидаги низолар бўйича — зарар етказилганлиги иш берувчига маълум бўлган кундан бошлаб бир йил;
бошқа меҳнат низолари бўйича — ходим ўз ҳуқуқи бузилганлигини билган ёки билиши лозим бўлган кундан бошлаб уч ой.
Ушбу моддада белгиланган муддатлар узрли сабабларга кўра ўтказиб юборилган тақдирда, бу муддатлар суд ёки меҳнат низолари комиссияси томонидан қайта тикланиши мумкин.
Зеро, Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига мувофиқ ҳар бир шахс меҳнат қилиш, эркин иш танлаш, ҳаққоний меҳнат шартлари асосида ишлаш ва қонунда белгиланган тартибда ишсизликдан ҳимояланиш ҳуқуқига эгадир, ҳар бир шахснинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш кафолатланади.
Саволга Сирдарё вилоят суди судьяси Дилфуза Жўраева жавоб берди.