Суд буйруғи қачон ўз кучини йўқотади?
Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодексининг 170-моддасига мувофиқ суд буйруғи низосиз талаблар бўйича суд муҳокамаси ўтказмасдан берилган суд ҳужжати бўлиб, ижро ҳужжати кучига эга. Суд буйруғи бўйича ундирув буйруқ берилганидан кейин ўн кунлик муддат ўтгандан кейин ва суд ҳужжатларини ижро этиш учун белгиланган тартибда амалга оширилади.
Суд буйруғи у берилгандан сўнг ўн кунлик муддат ўтгач қонуний кучга киради.
Қарздор арз қилинган талабга қарши эътирозларини буйруқни берган судга суд буйруғининг кўчирма нусхасини олган кундан эътиборан ўн кунлик муддатда юборишга ҳақли. Бундай ҳолда судья суд буйруғини бекор қилиб, бу ҳақда ажрим чиқаради. Суд буйруғини бекор қилиш тўғрисидаги ажримда судья ундирувчи билдирган талаб даъво ишини юритиш тартибида тақдим этилиши мумкинлигини тушунтиради.
Мазкур қонун талабларини яна бир тушунтириш, келгусида фуқароларга нисбатан судларга ариза бериб, уларни ортиқча сансалорчиликка, оворагарчиликка йўл қўймаслик мақсадида Сирдарё вилоят суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати судьялари, фуқаролик ишлари бўйича Гулистон туманлараро суди судьялари ҳамда вилоят давлат солиқ бошқармаси, туман ва шаҳар давлат солиқ инспекциясининг маъсул ходимлари, шунингдек вилоят газ, сум электр корхоналарининг ҳуқуқшунослари иштирокида ўқув семинари ташкил этилди.
Барчамизки маълумки 2022 йил 16 октябргача аҳоли томонидан ер ва мулк солиғи тўлашнинг охирги куни ҳисобланиб, мазкур муддатдан сўнг аҳолининг ер ва мулк солиқларидан мавжуд қарздорликларини ундириш юзасидан судларга аризалар ва даъво аризалар киритилиши кутилмоқда.
Ушбу аризаларнинг бугунги кунда асослилиги, қонунийлиги ва ишончлилиги эканлигига, қарздорликларнинг реаллиги, албатта қарздорларнинг ушбу қарздорлигини тан олганлиги ҳақида солиштирма далолатнома, уларга ўз вақтида юборилгшан тулов хабарномаси ҳамда огохлантириш хатлари бўлиши лозимлиги семинарнинг бош мавзусига айланди.
Ушбу талаблар Ўзбекистон Рекспубликаси Фуқаролик процессуал кодексининг 171-моддасида кўрсатиб ўтилган бўлиб, келгусида давлат солиқ инспекцияси ҳамда коммунал корхоналарнинг қарздорликларни ундириш ҳақидаги аризалардан қарздорларнинг ҳақли эътирозларига сабаб бўлмаслиги лозим.
Солиқ кодексининг 27-моддасида солиқ органининг мажбуриятлари белгилаб берилган бўлиб, унга кўра солиқ тўғрисидаги қонунчиликка риоя этиши, солиқлар ва йиғимларнинг тўғри ҳисоблаб чиқарилиши, тўлиқ ҳамда ўз вақтида тўланиши устидан назоратни амалга ошириши, ушбу Кодексга мувофиқ солиқ қарзи суммасини сўзсиз ундириши лозимлиги қайд этилган.
Ўзбекистон Республикаси Солик кодексининг 120-моддасида “солиқ қарзи белгиланган муддатда тўланмаган ёки тўлиқ тўланмаган тақдирда бу қарзни ундириш ушбу бобда назарда тутилган тартибда амалга оширилишлиги”, 123-моддасида эса “солиқ қарзи бўйича мажбуриятга эга шахснинг мол-мулки ҳисобидан солиқ қарздорлигини ундириш суд тартибида амалга оширилишлиги белгиланган”.
Ўзбекистон Республикаси Олий суди, Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси ҳузуридаги Мажбурий ижро бюроси, Ўзбекистон Республикаси давлат солиқ қўмитаси, Ўзбекистон Республикаси уй-жой коммунал хизмат кўрсатиш вазирлиги, Ўзтрансгаз АЖ, Ўзбекэнерго АЖ ҳамкорлигида 2019 йилнинг 1 апрелида Қўшма топшириқ имзоланган бўлиб, унда ҳам солиқ ва бошқа мажбурий тўловлар бўйича қарздорликни ундирилишида ўзаро ҳамкорликни яхшилаш ҳамда суд буйруғи бериш тўғрисида электрон судлов тизими орқали юбориш механизми белгилаб олинган.
Бунда талабнинг низосизлигини тасдиқловчи ҳужжатлар, хусусан ундирилаётган қарздорлик вужудга келган давр, арз қилинган талабни тасдиқловчи ташкилот, корхона ва муассаса раҳбари томонидан имзоланган ва муҳр билан тасдиқланган маълумотнома ҳамда ундирувчи ва қарздор ўртасида тузилган таққослаш далолатномаси, қарздорнинг қарзини тўлаши ҳақида огоҳлантирилганлиги ҳақида ҳужжат илова қилиниши, солиқдан қарздорлик базавий ҳисоблаш миқдорининг 5 баробаридан ошганида, солиқ қарзининг суммаси базавий ҳисоблаш миқдорининг беш баробаридан оз бўлган, бироқ тўлаш муддати тугаганидан кейин бир йил ичида тўланмаган тақдирда суд буйруғи бериш ҳақидаги талаб билан судга мурожаат қилиш йўлга қўйилган.
Мазкур ўрганишларда ҳудудий туман ва шаҳар ДСИ раҳбарлари, ўринбосарлари, бўлим бошлиқлари, ходимлар процессуал қонун талабларига риоя этмасдан аризаларни судларга тақдим этишда, аризаларнинг сифатлилигига, Кодекс талабларига жавоб беришлигига эътибор қаратмаслиги оқибатида аризаларни қайтарилишига ва солиқ қарзларини ундириш чоралари асоссиз кечиктирилишига, солиқ тушумларини ўз вақтида тушмаслигига, тўлов интизоми бузилишига, энг асосийси барча ташкилотларда ортиқча оворагарчиликка сабаб бўлишлиги кузатилмоқда.
Шунингдек, суд томонидан ҳам аризалар қаноатлантирилган ҳолларда, кейинчалик қарздорларнинг солиқ инспекцияси ва коммунал корхоналар билан тузилган солиштирма далолатномаларда қарздорлик мавжуд эмаслиги ҳақидаги далолатномалар билан уларнинг берган эътирозномаларига мувофиқ суд буйруқлари бекор қилинмоқда.
Семинарда яна бир Кодекс ва қонунларга, белгиланган тартибларга риоя қилиш солиқ қарзларини суд орқали ундиришнинг аниқ механизмларидан фойдаланган ҳолда аризалар киритилишлиги, Сирдарё вилоят “Ҳудудгазтаъминот” АЖ, Сирдарё вилоят “Сирдарё ҳудудий электр тармоқлари” корхонаси ҳамда Сирдарё вилоят “Сувтаъминот” МЧЖ масъул ходимларининг масъулиятини ва касб маҳоратини ошириш, коммунал қарздорликларни ундиришнинг аниқ механизмларидан тўғри фойдаланиш, уларнинг касбий билимларини ошириш юзасидан чора-тадбирлар ишлашлиги лозимлиги тушунтирилди.
Камол Намазов
Фуқаролик ишлари бўйича
Гулистон туманлараро судининг раиси