Одам савдоси – глобал таҳдид
Одам савдоси жинояти бу – замоний қулликни кўриниши бўлиб, одамни олиш-сотиш ёхуд одамни ундан фойдаланиш мақсадида ёллаш, ташиш, топшириш яшириш ёки қабул қилиш учун жиноий жавобгарликни назарда тутади.
Статистик маълумотларга кўра, ҳар йили 2,7 млн киши одам савдоси қурбонига айланиб, ушбу жиноят ортидан келаётган ноқонуний даромад 7 млрд АҚШ долларини ташкил этмоқда.
Дунё миқёсида ҳар йили 600 мингдан 800 минг нафаргача аёллар ва болалар алдов йўли билан чет элларга олиб кетиб сотилади. Айниқса, одам савдосидан жабрланганларнинг 80 фоизини аёллар ёки ёш болалар ташкил этаётгани аянчли ҳолатдир. Одам савдоси инсон, унинг шаъни, қадр-қиммати, шахсий дахлсизлиги, осойишта турмуши ҳамда келажагига таҳдид солаётган энг катта муаммолардан саналади. Бу савдо жамият тараққиёти ва давлат ривожига жиддий хавф туғдираётган, ўз домига асосан аёлларни ва ёшларни тортаётган жиноятчиликнинг хавфли кўринишларидан бирига айланиб бормоқда.
Ўзбекистон фуқароларидан шаҳвоний мақсадларда фойдаланиш учун Бирлашган Араб Амирликлари, Туркия, Малайзия, Таиланд, Жанубий Корея, Хитой, Россия Федерациясига, мажбурий меҳнат учун Россия Федерацияси ва Қозоғистонга олиб кетилмоқда.
Таҳлилларга кўра, одам савдоси жиноятининг умумий қурбонларининг 50 фоизини аёллар, 35 фоизини эркаклар ва 15 фоизини ёш болалар ташкил этмоқда.
Ўзбекистон Республикаси томонидан Одам савдосига қарши кураш бўйича бир нечта халқаро ҳужжатлар ратификация қилинган. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг 1949 йил 2 декабрдаги “Одам савдоси ва фоҳишаликнинг учинчи шахслар томонидан ишлатилишига қарши курашиш тўғрисида”ги Конвения, Трансмиллий уюшган жиноятчиликка қарши курашиш ҳақидаги 2000 йил 5 ноябрдаги Конвенция, Халқаро меҳнат ташкилотининг “Мажбурий меҳнатни тугатиштўғрисида”ги 105-сонли Конвенциялар шулар жумласидандир.
Одам савдосига қарши курашда халқаро конвенцияларнинг аҳамияти шундаки, иштирокчи давлатлар одам савдоси қурбонларини тили, дини, ирқи, миллатидан қатъий назар ҳимоя қиладилар, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идоралар ўртасида бу турдаги жиноятлар бўйича ахборот алмашинуви тартибга солинади ва самарали фойдаланилади, Ҳукуматлар ўртасида ўзаро ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш ва кадрларни тайёрлаш масаласида ҳамкорлик амалга оширилади.
Миллий қонунчилигимизда одам савдоси жинояти учун Жиноят кодексининг 135-моддасида жиноий жавобгарлик назарда тутилган бўлиб, ушбу жиноят таркибининг асосий элементлари қуйидагилардан:
Жиноятни содир этиш ҳаракати – жабрланувчини ёллаш, олиб ўтиш, яшириш, топшириш, қабул қилишдан;
Воситаси – алдов, фирибгарлик, куч билан таҳдид қилиш, куч ишлатиш, мажбурлаш, ўғирлаш, ҳокиятни суиистеъмол қилишдан;
Мақсади-мажбурий меҳнат ёки хизмат, қуллик, жинсий эксплуатация, инсон аъзоларини ажратиб олиш ва ҳакозолардан иборат.
Асосан бораётган давлатининг қонунчилиги, тили, урф-одатинини билмаган, етарлича мутахассисликка эга бўлмаган фуқаролар ушбу жиноятнинг қурбони бўлмоқда.
Одам савдоси жиноятларини содир этилишида универсал усул сифатида чет элда яхши шароит ва маошларда иш таклиф этиш бўлиб қолмоқда.
Шахсларни кафе, бар, ресторанлардан излаб топиш, чет элларда ишлаш ва ўқиш учун эълонлар бериш, таклифлар никоҳлик ва сайёҳлик агентликлари томонидан берилиши, кўнгилочар муассасаларда таклифларни берилиши жиноятни содир этилишини осонлаштирмоқда.
Шу сабабли чет элларда яхши маошли иш таклиф қилинганида дархол розилик бермасдан, берилган таклиф текшириб чиқилиши, агарда таклиф остида инсон эксплуатацияси мақсади бўлса, бу ҳақда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идораларга мурожаат қилиш тавсия этилади.
Хабибулло Сарманов
Жиноят ишлари бўйича
Ширин шаҳар судининг раиси